Nowe brzmienie przepisu art. 101a ustawy o odpadach ma na celu wprowadzenie zmian w zakresie organizacji systemu sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Przewiduje się, że nowelizacja wpłynie na zwiększenie ilości odpadów selektywnie zbieranych, przez co poprawi się ich jakość, co następnie przełoży się na większe możliwości ich zagospodarowania w procesach odzysku, a w szczególności recyklingu. Skutkiem tego powinno być zmniejszenie ilości przesłanek dla pozbywania się odpadów budowlanych i rozbiórkowych w sposób niezgodny z przepisami obowiązującego prawa (nielegalnie nagromadzone odpady).

Ustawa  z dnia 21 listopada 2024 r.  o zmianie ustawy o odpadach oraz ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw („nowelizacja”) – dostępna na stronie Rządowego Centrum Legislacji https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=766

Jednym z podstawowych założeń regulacji z zakresu gospodarki odpadami jest fakt, że to wytwórca odpadów jest obowiązany do zagospodarowania wytworzonych przez siebie odpadów. Odzwierciedleniem tego założenia w kontekście ustanowionego systemu segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest art. 101a ust. 1 ustawy o odpadach, w którym jako pierwotny podmiot obowiązany do zapewnienia wysegregowania tych odpadów wskazano ich wytwórcę. Nowelizacja zakłada jedynie złagodzenie wymogu, aby segregacja była prowadzona „u źródła”, czyli w miejscu wytworzenia. W związku z powyższym w ust. 3 nowelizacji wprowadzono przepisy umożliwiające przekazanie odpadów innemu uprawnionemu podmiotowi, który przejmie obowiązek zapewnienia ich wysegregowania.

Jednocześnie w ust. 2 nowelizacji utrzymano zasadę, zgodnie z którą obowiązek określony w ust. 1 nie dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (przy czym, aby uniknąć trudności przy określaniu i rozumieniu podmiotów objętych zakresem sformułowania „gospodarstwa domowe”, w nowelizacji użyto pojęcia „osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami”). Z uwagi na fakt, że osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami mogą mieć trudności w zakresie sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych na poszczególne frakcje, jak również z zamiarem zwiększenia prawidłowego wykonania obowiązku sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych, w nowelizacji wskazano, że obowiązek zapewnienia wysegregowania będzie wykonywał inny podmiot. Za osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami wykonanie obowiązku przejmie podmiot profesjonalny, np. PSZOK lub zleceniobiorca usługi budowlano-rozbiórkowej, przy czym PSZOK lub zleceniobiorca usługi budowlano-rozbiórkowej nie muszą wówczas samodzielnie przeprowadzać wysegregowania odpadów, ale mogą skorzystać z rozwiązania zawartego w ust. 3.

Mając na uwadze podstawowe założenie nowelizacji przyjęto, że przekazanie odpadów budowlanych i rozbiórkowych innemu uprawnionemu podmiotowi nie zwalnia całkowicie wytwórcy odpadów budowlanych i rozbiórkowych z odpowiedzialności za wykonanie obowiązku wysegregowania. W związku z tym w nowelizacji art. 101a ust. 4 ustawy o odpadach wskazano odpowiedzialność solidarną za niezrealizowanie ww. obowiązku.

Odpowiedzialność solidarna wytwórców odpadów budowlanych i rozbiórkowych, następnych posiadaczy odpadów oraz podmiotów, o którym mowa w art. 27 ust. 2 ustawy o odpadach, za niewysegregowanie wytworzonych przez wytwórcę odpadów budowlanych i rozbiórkowych, będzie dotyczyć przypadku gdy obowiązek ten nie zostanie zrealizowany przez podmiot, któremu przekazano odpady.

Oznaczać to będzie, że w przypadku niewykonania przedmiotowego obowiązku wojewódzki inspektor ochrony środowiska będzie mógł wszcząć postępowanie administracyjne w sprawie nałożenia administracyjnej kary pieniężnej za niezapewnienie wysegregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych wobec jednego z wyżej wymienionych podmiotów.

Z odpowiedzialności solidarnej wyłączone będą osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej.

Gospodarując odpadami budowlanymi i rozbiórkowymi, należy mieć na uwadze hierarchię sposobów postępowania z odpadami, która dotyczy wszystkich rodzajów odpadów, co oznacza, że podmioty świadczące usługi w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów (wykonawców robót budowlanych) są obowiązane do zapobiegania powstawaniu odpadów, tak jak każdy podmiot gospodarujący odpadami. Wynika to z art. 18 ust. 1 ustawy o odpadach, który stanowi, że każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. Zatem w pierwszej kolejności należy podejmować działania mające na celu zapobieganie powstawaniu odpadów na przykład przez ponowne użycie lub wydłużenie dalszego okresu użytkowania materiałów, produktów, przedmiotów lub ich części w procesie związanym z robotami budowlanymi i rozbiórkowymi, w tym m.in. surowców naturalnych (np. kruszywa naturalne), elementów infrastruktury (np. elementy betonowe, systemy oświetleniowe, szyny) oraz elementów wyposażenia budynków (np. systemy grzewcze, armatura). Zatem w przypadku gdy podczas budowy, rozbiórki albo remontu obiektów powstają materiały, produkty, przedmioty lub ich części, takie jak np. krany, umywalki, drzwi lub cegły, które można wykorzystać w tym samym celu, należy rozważyć, czy mamy do czynienia z odpadami w kontekście definicji ponownego użycia. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 18 ustawy o odpadach przez ponowne użycie rozumie się działanie polegające na wykorzystywaniu produktów lub części produktów niebędących odpadami ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone.

Prawidłowa segregacja odpadów budowlanych i rozbiórkowych powinna mieć wpływ na zwiększenie przydatności odpadów wytworzonych na budowach i remontach do odzysku, poprawę dostępności surowców na rynku oraz ułatwić ich dalsze wykorzystanie. Zgodnie ze słownikiem języka polskiego segregacja jest definiowana jako dzielenie czegoś na grupy, kategorie według wybranych cech[1]⁾. Odnosząc się do kwestii segregacji odpadów, nowelizacja nie zmienia frakcji odpadów, które powinna obejmować ich segregacja, w dalszym ciągu są to: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne (beton, cegła, płytki i materiały ceramiczne, kamienie). Należy zaznaczyć, że w przypadku gdy istnieje możliwość wysortowania z materiałów powstających na budowie lub podczas remontu (o ile takie materiały powstają), należy wydzielić co najmniej strumienie odpadów wskazane w tym przepisie. Jednocześnie trzeba wskazać, że obowiązek wysegregowania obejmuje konieczność fizycznego rozdzielenia na frakcje powstałych materiałów, natomiast nie obejmuje konieczności ingerowania w strukturę przedmiotów stanowiących całość i tym samym nie obejmuje obowiązku podzielenia na części odpadów wielomateriałowych. Ponadto mając na uwadze fakt, że z niektórych powstałych odpadów nie jest możliwe wysegregowanie z przyczyn technologicznych lub brak wysegregowania pozwala na przygotowanie do ponownego użycia, recykling lub inny odzysk nawet wymienionych w przepisie frakcji, wskazano, że w takim przypadku nie będzie konieczne wysegregowanie. Natomiast mając na uwadze cel segregacji, czyli zwiększenie przydatności do dalszego zagospodarowania odpadów zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, możliwe jest wyodrębnienie również innych strumieni odpadów. W ust. 1 zaproponowano określenie wprost celu prowadzenia obowiązkowej segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych w zakresie wyżej wspomnianego dalszego postępowania z wysegregowanymi odpadami. Segregacja nie jest celem samym w sobie, ale ma zapewnić przydatność do przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innego odzysku. Do sposobu dalszego zagospodarowania (po wysegregowaniu) odpadów odnosi się również nowelizacja ust. 5, który przez odniesienie do art. 18 ust. 2–7 ustawy o odpadach między innymi wskazuje, że wysegregowane odpady powinny zostać poddane odzyskowi – w pierwszej kolejności przygotowaniu odpadów do ponownego użycia lub recyklingowi, a jeżeli nie jest to możliwe z przyczyn technologicznych lub nie jest uzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych – poddaniu innym procesom odzysku. Unieszkodliwieniu powinny zostać poddane wyłącznie odpady, których poddanie odzyskowi nie jest możliwe.

Wprowadzając złagodzenie obecnego brzmienia art. 101a ustawy o odpadach przez zniesienie obowiązku selektywnego zbierania u źródła, w art. 101a ust. 3 zaproponowano również mechanizm mający na celu zabezpieczenie wykonania tego obowiązku. W pierwszej kolejności za wysegregowanie i właściwe zagospodarowanie odpadów odpowiada wytwórca. Dopuszczając możliwość zlecenia wykonania obowiązków, które ciążą na wytwórcy, innemu podmiotowi, wprowadzono ograniczenie, że umowa w tym przedmiocie musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz zawierać postanowienia dotyczące dalszego zagospodarowania wysegregowanych odpadów. Określenie „wysegregowane odpady” odnosi się do odpadów poddanych wysegregowaniu zgodnie z art. 101a ust. 1 niezależnie od tego, jakie w wyniku podjętych działań powstały frakcje odpadów. Oznacza to, że dalszemu zagospodarowaniu podlegać będą nie tylko odpady „zmieszane”, ale również inne wysegregowane odpady. Zapewni to przejrzystość oraz transparentność transakcji związanych z odpadami budowlanymi i rozbiórkowymi, co ułatwi przeprowadzanie kontroli oraz zwiększy poprawność wykonania tych obowiązków.

Ze względu na cele, jakie przyświecają regulacji dotyczącej systemu segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych, oraz fakt, aby wytwórcy odpadów, zlecając obowiązek wysegregowania, nie delegowali również odpowiedzialności za dalsze poprawne zagospodarowanie odpadów, wprowadzono wymóg, aby umowa w tym przedmiocie zawierała postanowienia w zakresie dalszego zagospodarowania wysegregowanych odpadów. Należy zaznaczyć, że mimo tego, że nie wprowadzono zakazu dalszego przekazywania odpadów przez kolejne uprawnione podmioty, to wytwórca odpadów musi mieć na uwadze, że zlecając wykonanie obowiązku, musi posiadać wiedzę w zakresie dalszego zagospodarowania odpadów po ich wysegregowaniu. Ograniczy to praktyczną możliwość dalszego zlecania segregowania odpadów kolejnym podmiotom. Z uwagi na powyższe modyfikacje zmianie uległ również przepis art. 194 ust. 1 pkt 6a ustawy o odpadach. W zależności od zaistniałych okoliczności odpowiedzialności za niewykonanie obowiązku wysegregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych podlegać będą:

• wytwórca odpadów (art. 101a ust. 1) albo
• podmiot, na który z mocy prawa przeszedł obowiązek segregacji (art. 101a ust. 2 w zw. z ust. 1), albo
• podmiot, któremu obowiązek został przekazany na podstawie zawartej umowy (art. 101a ust. 3 w zw. z ust. 1 albo 2).

W stosunku do niektórych podmiotów może zaistnieć potrzeba zmiany zezwolenia na zbieranie i przetwarzanie odpadów. Taka potrzeba może wystąpić w przypadku, gdy podmiot zdecyduje się na zmianę profilu swojej obecnej działalności.

 W przypadku pytań zapraszam do kontaktu j.zyga@ecolegal.pl

Justyna Zyga

Radca prawny